فناوری و توسعه

ابرکوه/ علی اکبر قیومی:“توسعه” و “فناوری” مفاهیم و تعابیری است که در بیشتر موارد، دستمایه اخبار، گفتار و نوشتار در رسانه ها و در میان مدیران بوده و محور و موضوع بسیاری از محافل و مجامع تصمیم سازی و سیاست گزاری محسوب می گردد. اما واقعیت آن است که علی رغم رواج نسبی و شیوع تقریبی این معانی کلیدی، از مفهوم و محتوای آنها کمتر می دانیم و با ساختارها، رفتارها و الگوهای کارکردی و ارتباط دقیق و عمیق آنها به طور نسبی، نامانوس هستیم.

فی الجمله و بالاجمال می دانیم “ توسعه” و “فناوری” وابسته به یکدیگرند بدان معنا که “ توسعه” محصول دستیابی به فناوری در تمامی شئون و وجوه است و از سوی دیگر مهمترین عامل رشد”فناوری” نیز دست یابی به ساختارها، سازمان ها، زیرساخت¬ها و بسترهای توسعه یافته محسوب می شود. اگر چه تفکیک دقیق مرزهای “توسعه” و “فناوری” در عمل، با ملاحظه ارتباط عمیق و دوسویه آنها (بدان معنا که ایجاد و پیشرفت هر کدام موقوف بر دیگری است) ممکن و مقدور نیست اما برای تقریب به ذهن می¬توان فناوری را “موتور” توسعه قلمداد نمود و توسعه را “بستر” فناوری نامید.

فناوری “موتور” توسعه:

“فناوری“ را در تعریفی ساده می توان “توانایی“ تبدیل ایده به محصول (البته محصول قابل عرضه و رقابت در بازار) و یا "توانایی" تبدیل دانش ذهنی به محصول عینی دانست. به هر روی، فناوری از جنس “توانایی”، “آفرینش" و یا "خلاقیت” است که در خصایص ذاتی و خلقت و طینت بشر ریشه دارد.

اشتباه شایع و رایج در این حوزه به خلط مفهوم "پژوهش" و "فناوری" باز می گردد. پژوهش و فناوری بیگانه از یکدیگر نیستند اما با یکدیگر متفاوت بوده و از دو جنس هستند. در فرآیندهای پژوهشی، منابع مالی (پول) به مستندات علمی تبدیل می شود اما در عالم فناوری، دانسته های علمی به “پول“ تبدیل می گردد. ما در ایران “پژوهش“ و “فناوری“ را غالبا با یکدیگر به کار می بریم و تصور می کنیم "پژوهشگران" (مثلا اساتید دانشگاه یا صاحبان مقالات علمی) همان "فناوران" هستند و یا آنکه نهادهای پژوهشی، نظیر دانشگاه¬ها و پژوهشکده¬ها متولی توسعه فناوری در کشور قلمداد می¬شوند. همین تصور کلیدی اشتباه، پایه و مایه بسیاری از تصمیم سازی های غلط در حوزه توسعه “فناوری“ محسوب می شود.

این خلط معنایی بیشتر در محافل مدیریتی و تصمیم¬سازی رایج است؛ اما برداشت اشتباهی دیگر از مفهوم “فناوری” که غالباً در سطح مردم شایع است، همسان انگاری “ماشین” و “فناوری“ است. تصور عمومی برآن است که اگر از ماشین ابزار پیشرفته¬ای استفاده کنیم، صاحب فناوری شده¬ایم؛ در حالی که سخت افزار، نخستین و ملموس¬ترین سطح فناوری است. توضیح آنکه در بعضی تعاریف، فناوری دارای سطوح چهارگانه ذیل معرفی می¬شود:

1) سخت افزار یا ماشین ابزار

2) دانش ابزار یا مستندات علمی

3) انسان ابزار یا مهندس و تکنسین

4) سازمان ابزار

چنانچه ملاحظه می¬شود “ماشین” تنها یکی از وجوه یا سطوح “فناوری” محسوب می شود. اطلاق دست یابی به یک فناوری زمانی صحیح است که در ساختارها و سازمان هایی توسعه یافته، امکان لازم برای تبدیل علم و ایده به محصولات قابل عرضه و رقابت فراهم آید. دراین سازمان ها “دانش معطوف به عمل” توسعه می یابد، مهندسان و فناوران (ونه فقط دانشمندان) تربیت می شوند و از چرخه تبدیل ایده به محصول در قالب¬ ساختارها و فرایندهایی ویژه حمایت می¬شود. آشکار است که ماشین آلات و سخت افزار تنها یکی از خروجی های اینگونه ساختارها خواهد بود.

دست یابی به سطوح عمیق¬تر فناوری به ما همواره این امکان و اجازه را می دهد که محصولات یا خدماتی جدیدتر با کیفیتی بهتر و یا قیمتی پایین¬تر به بازار عرضه کنیم و این امر، تنها رمز پایداری در بازارهای پیچیده امروزی است.

بر اساس اینگونه تعریف و سطح بندی، “فناوری” منحصر در حوزه” صنعت” نیست و باز به همین دلیل امروزه به طور فزاینده¬ای موضوع فناوری حتی در حوزه های مرتبط با فرهنگ و هنر و ساختارها و سازمان های اجتماعی نیز مطرح می گردد.

خلاصه کلام آنکه در حال حاضر جامعه¬ای "توسعه¬یافته" قلمداد می گردد که به طور نسبی از زنجیره تبدیل ایده به محصوب برخورار بوده و تمامی ترتیبات ساختاری و سازمانی و حتی فرهنگی و اجتماعی آن نیز در همین مسیر، انتظام یافته باشد. به عبارت دیگر، توسعه محصول و مولود فناوری است و درست بر همین اساس، فناوری را “موتور“ توسعه دانسته¬اند.

باری، از ارتباط دو سویه "فناوری" و " توسعه" سخن به میان آمد و خاطر نشان کردیم چنانچه توسعه، محصول دست-یابی به فناوری در سطوح مختلف است، فناوری نیز لزوماً و منحصراً در جامعه ای توسعه یافته می¬تواند تولد یافته و پیشرفت نماید. جامعه توسعه یافته، از ظرفیت¬های فرهنگی، اجتماعی و ساختاری خاصی برخوردار است. چنینی جامعه¬ای با استفاده از این ظرفیت¬ها و توانمندی¬ها می¬تواند مقدمات لازم برای رشد خلاقیت و نوآوری و زایش ایده¬ها و اندیشه¬های نوین را فراهم آورده و در مراحل بعد در قالب فرآیندهایی هوشمند، هدفمند و موثر، زمینه¬های لازم برای تیدیل ایده به محصول را در قالب نظام ملی نوآوری(NIS) فراهم آورد.

به یاری خداوند در شماره بعد از این گفتار، از مفهوم نظام ملی نوآوری و اجزا و عناصر آن بیشتر سخن خواهیم گفت.